Dit boek vertelt het aangrijpende verhaal van Mardjan Seighall; zij ontvluchtte Iran en knokte voor een zinvol bestaan hier in Nederland. Mardjan was 14 toen de Iraanse Revolutie uitbrak. Ze werd actief voor de Volksmoedjahedien, een oppositiepartij die in 1981, net als vele andere progressieve partijen, door Khomeini tot vijand van God werd verklaard.
Knokken voor volwaardig burgerschap
Door Marianne Lenkhoff, redactielid
Mardjan werd opgepakt door de Revolutionaire Garde en kwam terecht in de gevangenis. Tijdens die anderhalf jaar durende gevangenschap werd zij gemarteld, bedreigd en vernederd. Ze kwam vrij met hulp van haar familie, op voorwaarde dat ze zou trouwen en niet zou gaan studeren. Dat laatste was in feite een verbod op een openbaar leven. De jaren daarna vormden voor Mardjan een zinloos bestaan; ze had weliswaar familie, haar man Rasoul en inmiddels ook twee kinderen, maar verder mocht ze niets − niet leren, niet werken, zich niet in het openbaar vertonen.
Rasoul moest vluchten omdat hij aan een verboden film had gewerkt, die ging over de steniging van Iraniërs. Een half jaar later volgde Mardjan hem met haar kinderen. Na twee gevaarlijke, mislukte pogingen, kwam ze in Frankrijk terecht en vervolgens bij Rasoul in Nederland. Ze was toen 26 jaar.
In Nederland vond ze haar weg samen met haar man en kinderen, strijdbaar, maar ook kwetsbaar. Ze worstelde met haar verleden in de gevangenis. Dat was een onderwerp waar ze met niemand over kon of wilde praten, ook niet met Rasoul. Ze vocht voor een volwaardig burgerschap in Nederland, volgde de opleiding maatschappelijk werk en dienstverlening en ging het maatschappelijk werk in. Uiteindelijk, zo vertelt ze in het boek, heeft ze de muur die ze om haar verleden gebouwd heeft, moeten afbreken. Ze wilde met Rasoul kunnen delen wat er met haar in de gevangenis gebeurd is, zodat ze er weer volledig voor elkaar zouden zijn.
Een boeiend boek, dat de lezer laat zien hoe het leven voor jonge vrouwen zoals Mardjan geweest moet zijn tijdens het begin van de Iraanse Revolutie. Het maakt bovendien goed invoelbaar hoe ingewikkeld het moet zijn om in een totaal vreemd land als Nederland te kunnen aarden en volledig te kunnen participeren.
Seighali, M. & Hulsman J. (2021)
Tot op de dag
Amsterdam: Ambo|Anthos (256pp, €20,99)
Zere botten van de heimwee
Door Lennie Haarsma, redactielid
Bootvluchtelingen: mensen die alles op het spel zetten, zelfs hun leven en dat van hun kinderen, om elders een nieuw bestaan op te bouwen. Gedwongen door oorlogshandelingen, politieke omwentelingen of vervolging vanwege religie of geaardheid. Iedereen heeft daar wel een beeld bij: van wankele bootjes met verzwakte mensen tot een aangespoelde verdronken peuter. Dat geldt ook voor de Vietnamese bootvluchtelingen die vanaf 1975 massaal Zuid-Vietnam ontvluchtten toen het communistisch bewind vanuit Noord-Vietnam de macht overnam en de Amerikanen definitief verdreef.
De Belgische journalist/schrijver Chris de Stoop kiest in zijn boeken consequent de kant van de verdrukten. In het journalistieke Wanneer het water breekt heeft hij een gezicht willen geven aan de opvarenden van een boot vol Vietnamese vluchtelingen die in 1981 door een Belgisch schip gered werden en waarvan de meesten in België een nieuw leven probeerden op te bouwen. Om via hen het verhaal te vertellen over wat ze doormaakten, maar ook hoe het leven er na 37 jaar voor hen uitziet. Hij sprak veel van de opvarenden, maar ook de achterblijvers in de Vietnamese stad Qui Nhon.
De Stoop spoorde de bootvluchtelingen over heel de wereld op, de meesten in België, sommigen in Amerika en een enkeling in Australië. De meeste verhalen zijn positief: de kinderen werden ingenieurs, advocaten, dokters. Van de 64 mensen aan boord komen er uiteindelijk vijf niet goed terecht. Maar de maatschappelijke status zegt nog weinig over de heimwee waarmee niet alleen de ouderen, maar ook sommige van hun kinderen worstelen. Voor zover ze in België wonen, blijven ze elkaar opzoeken en verzorgen gezamenlijk het graf van de kapitein die hun leven redde. Tweespalt ontstaat wanneer er stemmen opgaan om te proberen alsnog vanuit het buitenland verzet tegen het bewind te organiseren, terwijl anderen de toestand willen aanvaarden en op bezoek gaan bij hun familieleden. Sommigen bouwen zelfs een vakantiehuis in Qui Nhon.
Tot die laatste groep behoren Hung en zijn dochter Quyen. Hung is enorm goed opgevangen in Wichelen, een dorpje in Vlaanderen. Maar nu hij oud is, zou hij toch weer liever in zijn vissersdorp willen wonen. ‘Het is een rouwproces, het verlies van je geboortegrond. Zelfs mensen die het economisch goed hebben, voelen vaak hoe hun botten zeer doen van heimwee. Rijkdom beschermt hen niet tegen melancholie. Tot er een vorm gevonden wordt om met het verlies te leven. Maar sommigen blijven zich levenslang ontheemd voelen. Eens migrant, altijd migrant, denkt Quyen.’
Chris de Stoop schreef een belangrijk boek met deze terugblik op het leven van Vietnamese bootvluchtelingen van zo’n 45 jaar geleden. Het is een aangrijpend, universeel verhaal over de diepe breuk die migratie is. Een verhaal van opoffering, strijd, bedrog, liefde en heimwee, op een persoonlijke manier verteld door De Stoop, die de familie Hung al jaren volgt en met tientallen van hun reisgenoten sprak. In Wanneer het water breekt legt hij duidelijke verbanden met de actuele situatie van de vluchtelingen in ons land, de rampzalige pogingen van bootvluchtelingen veilig land te bereiken en de opvang in mensonterende vluchtelingenkampen. Voor de lezer die de vluchtelingenproblematiek buiten het polemisch debat om beter wil begrijpen, is dit boek een must.
De Stoop, Chris (2018)
Wanneer het water breekt
De Bezige Bij (288pp, €22,99)
Migreren is een trauma
Bob de Raadt, freelance contextueel maatschappelijk werker, gastdocent Erasmus MC Academie, blogger, vadercoach
‘Migratie is een trauma!’ Dat is de conclusie van Harun, de vader van Metin. Het leven in Nederland is voor hem ondraaglijk geworden. Thuis is hij onvoorspelbaar, afstandelijk, kleinerend en gewelddadig, ook naar zijn kinderen toe.
In Turkije trouwen hij en zijn broer Asena al op jonge leeftijd verhuizen ze van het platteland naar de stad. Daar komen al de cultuurverschillen tussen Oost- en West-Turkije naar voren. Harun zoekt later als emigrant zijn heil in Duitsland, bij zijn broer. Als dat spanningen oplevert, verhuist hij naar Nederland, omdat hij in de Bijlmer een woning kan huren. Zijn vrouw en kinderen laat hij naar Nederland overkomen.
Daar begint het verhaal van Metin. Hij heeft een ontwrichtend contact met zijn vader waardoor hij langzamerhand ‘onzichtbaar’ probeert te zijn. Vermijdend gedrag om te overleven. Met later de onvermijdelijke vraag: Wie ben ik?
Parallel aan de ontreddering in het gezin vindt de verloedering van de Bijlmer plaats. Van de ideale, getekende leefomgeving blijft niet veel over: junkies, vervuiling, de toenemende criminaliteit en onveiligheid, leegstand en vooral ook de enorme impact van de Bijlmerramp − het neerstorten van een vrachtvliegtuig van El-Al op 4 oktober 1992. In zijn klas zijn de emoties en gevolgen voelbaar, met alle escalaties van dien.
Murat Isik is een rasverteller. De wereld van Metin is herkenbaar: spelen met vrienden in de directe woonomgeving, verhuizingen en afscheid nemen, tiener-zijn en volwassen worden. Maar ook huiselijk geweld en integratieproblematiek, gepest worden op school, vrienden die kapot gaan aan drugs en criminaliteit en oog voor de verschillende culturen die zich in de Bijlmer hebben gevestigd en elkaar ontmoeten, ieder met z’n eigen migratie- en integratieverhaal. Soms succesvol, soms met een tragisch verloop. Een heerlijk boek, een meeslepend verhaal en een prachtige roman.
Isik, M. (2017)
Wees onzichtbaar
Ambo|Anthos (597pp, €19,99).
