Dichter en non-fictieschrijver Joris van Casteren noemt eenzaamheid ‘de lepra van de 21e eeuw'. Als coördinator van Stichting De Eenzame Uitvaart ziet hij hoe makkelijk eenzame mensen in deze maatschappij onder de radar blijven. ‘We presenteren de levens van deze mensen aan de samenleving, die hen vergeten is.'

Mensen met weinig zelfvertrouwen en zonder een ‘robuuste identiteit' voldoen moeilijker aan de verwachtingen van de maatschappij. Zij hebben daardoor meer kans op problematische eenzaamheid. Om eenzaamheid tegen te gaan, moeten we niet alleen aandacht schenken aan individuele kwetsbaarheden, maar ook aan de sociale omgeving, zegt Anja Machielse.

Nog voordat de eerste vogels van zich laten horen, gaat de wekker. De man schiet de douche in, kleedt zich aan en maakt zich klaar voor zijn werk. Zijn vrouw staat gelijktijdig op, loopt direct naar hun dochter, verschoont haar luier, kleedt haar aan en geeft haar eten. Haar man brengt, op weg naar zijn werk, hun dochter naar de opvang. ‘Een geolied bedrijf', zo noemt zij het gezin ook wel.

Jaarlijks komen er in Nederland tientallen initiatieven bij om eenzaamheid te bestrijden. Niet alle gemeenten denken eraan het sociaal werk te betrekken. Drie voorbeelden van waar dat wél lukte. Sociaal werker Marianne de Jong: ‘De begrafenisbeheerder kwam naar me toe om te sparren over zijn idee.'

Jongeren die sociale media op een escapistische manier gebruiken en gevoelig zijn voor negatieve gedachtepatronen, hebben een groter risico op chronische of heftige eenzaamheid. Volgens Marlies Maes moeten we niet alleen die negatieve patronen bij individuele jongeren doorbreken, maar ook werken aan een inclusieve en accepterende omgeving.

Lhbtiq+ personen hebben vaak al vanaf jonge leeftijd eenzaamheidsgevoelens, wat kan samenhangen met het proces van zelfacceptatie. Maar ook sociale acceptatie speelt hierin mee. Veel lhbtiq+ personen navigeren tussen verschillende sociale groepen, waarin zij niet altijd zichzelf kunnen zijn. Op latere leeftijd kunnen eenzaamheidsgevoelens dan als een boemerang terugkomen.

De kwaliteit van de sociale relaties van oudere migranten is minstens zo belangrijk als het aantal relaties. Ook als een oudere veel sociale relaties heeft moeten we alert zijn op signalen van eenzaamheid. En, zeggen onderzoekers Nina Conkova en Rowan ten Kate: betrek oudere migranten bij de ontwikkeling van interventies, want dat verhoogt de kans op een geslaagde, cultuursensitieve aanpak.

Sociaal werkers spelen een belangrijke rol spelen in de aanpak van eenzaamheid. Zij kunnen niet alleen signalen opvangen, maar het onderwerp ook bespreekbaar maken. Train jezelf daarom in gespreksvoering, zegt Eric Schoenmakers, zodat je kunt bepalen of iemand lijdt onder eenzaamheid, je de ander kunt helpen bij het ordenen van zijn of haar gedachten en naar de juiste hulp kunt verwijzen.

‘Sinds een jaar of zeven werk ik als sociaal werker binnen een welzijnsorganisatie met een hulpaanbod voor sekswerkers in onze regio. Voor wie dat niet weet: sekswerk is een verzamelterm voor alle seksuele/erotische diensten die mensen leveren tegen betaling van geld of goederen. Hieronder vallen ‘full service sekswerk' of ‘direct sekswerk', waarbij er sprake is van fysiek contact met de klant, maar bijvoorbeeld ook betaald webcammen, werken in een BDSM-studio, het bieden van erotische massages, sugar dating en ruilseks.

Bij de woorden ‘pandemie' of ‘epidemie' denk je waarschijnlijk direct aan covid. Maar voordat die pandemie ons in haar greep kreeg, was er een ándere epidemie waar de kranten vol mee stonden: de epidemie van eenzaamheid.

Wat doet de overheid allemaal om eenzaamheid te bestrijden? We nemen een duik in een landelijk actieprogramma, gesubsidieerde onderzoeksprojecten en de jaarlijkse Week tegen eenzaamheid. Met onder andere de nadruk op bewustwording, meer maatschappelijk initiatief en een grotere rol voor gemeenten.

Tien jaar geleden ging het eerste vangnetwerk van start in Rotterdam Charlois, als manier om eenzaamheid in de wijk tegen te gaan. Inmiddels krijgen deze netwerken in verschillende regio’s voet aan de grond. Initiatiefnemer en sociaal werker Jenny Zwijnenburg onderzocht de werkzame elementen van deze manier van werken, zodat iedereen zijn eigen vangnetwerk kan beginnen.

Dat de spreidingswet er nu eindelijk is, is goed nieuws voor asielzoekers, voor gemeenten die te veel mensen opvangen, voor het COA en voor alle professionals die werkzaam zijn in de opvang. Even geleden bezocht ik de sociaal werkers in Ter Apel. Ik was onder de indruk van hun werk.

‘Vergeten mensen: sociaal werkers zijn vaak de laatsten waarmee zij contact hadden’. Dat vertelt dichter en schrijver Joris van Casteren in het nieuwste nummer van het vakblad over een gelaagd maatschappelijk vraagstuk: eenzaamheid. Daarin ruim baan voor wetenschap, praktijk en maatschappelijke initiatieven. Van Casteren heeft veel respect voor verschillende vormen van sociaal werk. Hij is coördinator van Stichting De eenzame Uitvaart die overledenen zonder familie of netwerk een bijzonder saluut geeft met een gedicht. Voor de Volkskrant maakte hij er een mooie serie over. Lennie Haarsma interviewde hem.