De Wet leeruitkomsten hoger onderwijs maakt het mogelijk om via persoonlijke leerroutes versneld een diploma te halen. Die versnelling wordt gerealiseerd doordat alleen nog zogenaamde ‘leeruitkomsten’ worden getoetst. Een leeruitkomst is een nieuwe variant van het begrip competentie. Competenties zijn korte samenvattingen van wat iemand moet kennen en kunnen voor een bepaald beroep. Het ingrijpende van de Wet leeruitkomsten is dat er geen onderwijs meer gevolgd hoeft te worden, als iemand kan aantonen zo’n leeruitkomst op een andere manier al behaald te hebben. Dat heet ‘leerwegonafhankelijk’ studeren. De minister van OCW noemde bij de behandeling van de wet in de Kamer als voorbeeld zaken die je al geleerd hebt tijdens vrijwilligerswerk. Het is opvallend hoe weinig kritisch er naar deze wet wordt gekeken. Vrijwel alleen de gezaghebbende Raad van State gaf stevige kritiek. Die kritiek werd opvallend lichtvoetig door de minister terzijde geschoven. Het is begrijpelijk dat de minister nieuwe oplossingen mogelijk wil maken om iets te doen aan de snel groeiende tekorten op de arbeidsmarkt. Er studeren structureel te weinig studenten af om de vacatures te vervullen. Bij beroepen waarvoor er wettelijk geen relatie is tussen beroep en beroepsopleiding, zijn er op korte termijn meer mogelijkheden om mensen aan te nemen die niet het gewenste diploma hebben. Voor beroepen waar wél een wettelijke opleidingseis geldt, zoals voor sociaal werkers in de jeugdzorg en verpleegkundigen, vraagt het schaarsteprobleem om aanvullende oplossingen. Zo groeit het tekort aan sociaal werkers in de jeugdzorg snel. De afgelopen jaren stroomde zo’n 20 procent het beroepsregister SKJ in als zij-instromer zonder regulier bachelordiploma, maar dankzij bijvoorbeeld de erkenning van Elders Verworven Competenties (EVC). Inmiddels is de instroom bij het SKJ via dit soort routes al naar bijna 40 procent gestegen! (Ik laat hier even het gebrekkige toezicht op de kwaliteit van deze trajecten, de commerciële aanbieders en de fraude met EVC-trajecten buiten
beschouwing).

Zorgvuldigheid

De beoogde flexibilisering die de nieuwe wet beoogt, maakt ook maximaal gebruik van EVC’s. De grote vraag is hoe je zorgvuldig kunt vaststellen wat iemand ‘elders’ al geleerd heeft; het ‘valideren’ van kennis en vaardigheden. Docenten zijn weinig zichtbaar in het debat over dit vraagstuk. Gelukkig zijn er wel andere deskundigen die erkennen dat het eroderen van de voor de beroepsvorming zo belangrijke kennis en vaardigheden een groot risico vormt: het ontbreken van een samenhangend curriculum dat betekenis en context geeft aan kennis en het wegvallen van een gezamenlijk leerproces als studenten geen onderwijs in interactie met vakdocenten meer volgen. Een ander kritiekpunt is dat leeruitkomsten vaak te algemeen zijn geformuleerd, waardoor het moeilijk is te bepalen wat er precies aan kennis en vaardigheden van de student wordt verwacht. De enige oplossing voor deze terechte kritiek is goed beschrijven welke kennis en vaardigheden nodig zijn voor een goede beroepsvorming van de sociaal werker. Met extra aandacht voor de wetenschappelijke kennis, omdat die moeilijk ‘elders’ verworven wordt. De wetenschappelijke adviesraad van de BPSW bepleitte dit recent al. Het goede nieuws is dat het ministerie van VWS nu een subsidie beschikbaar heeft gesteld die de BPSW in staat stelt om samen met het beroepsonderwijs zo’n wetenschappelijke body of knowledge and skills te ontwikkelen. Zo’n kennisbasis moet ook de relatie tussen breed geformuleerde leeruitkomsten en concreet te beschrijven vakkennis gaan borgen. Want zonder deze borging zullen quickfit-oplossingen voor de arbeidsmarkt juist tot grotere tekorten gaan leiden. Wie inadequaat is opgeleid, zal eerder
uitvallen of uitstromen. Zo gewonnen, zo geronnen.