In het spookachtige, unheimische boek De filosofie van de apocalyps stelt filosofe Lisa Doeland dat het einde van de wereld zoals wij die kennen niet met een grote klap komt, maar sluipenderwijs. Niet door een botsende asteroïde, maar geleidelijk en door toedoen van onszelf. Als een soort langgerekte suïcide van mens en samenleving. Wie goed kijkt, ziet daarvan al langer tekenen. Werelden van dieren, insecten, planten en mensen, zoals van vluchtelingen in de Middellandse Zee: ze houden op te bestaan. De klimaatcrisis is daarom een existentiële crisis.
Dat stelt ook activist en lector betekeniseconomie Kees Klomp in dit themanummer over de klimaatcrisis en sociaal werk. Gastredacteur Jeanet de Jong, beleidsadviseur bij de BPSW, ging met hem in gesprek. Volgens Richard de Brabander, lector ecosociaal werk en eveneens gastredacteur, kan het sociaal werk zich onmogelijk afzijdig houden van deze crisis, omdat die sterk verweven is met kwesties als sociale rechtvaardigheid, respect voor diversiteit en inclusie. We moeten daarvoor af van het idee dat de mens overal centraal staat, ook in het sociaal werk, zo betoogt hij in het hoofdartikel van dit nummer. Dat gaat Leonie le Sage, lector professionele identiteit van de sociaal werker, een brug te ver. In een fascinerend rondetafelgesprek waarvan Annette Wiesman verslag doet, stelt zij dat de mens en diens sociale relaties toch echt het centrale object zijn waarop sociaal werkers zich richten. Daar liggen hun kernkwaliteiten. Klimaatverandering speelt daarin wel mee, omdat het funeste gevolgen heeft voor mensen.
Bijvoorbeeld als de grond onder hun bestaan door overstromingen wegspoelt, zoals Limburgers in 2021 overkwam. Sociaal werkers hebben er waardevol werk geleverd met het organiseren van onderlinge steun en het bijdragen aan herstel. Of als de bodem onder het bestaan van mensen letterlijk en figuurlijk trilt, zoals dat in het aardbevingsgebied in Groningen het geval is. Het leidt tot stress en onveiligheid. Sociaal werker Roy Janssen schrijft erover in zijn gastcolumn. Dat de klimaatcrisis ook kan inspireren tot andere werkwijzen, vertelt Bjorn Frissen, werkzaam bij Mondriaan GGZ, een van de koplopers van de Groene GGZ. In de klimaatcrisis manifesteert zich misschien bij uitstek wel een historische spanning tussen opvattingen over de verhouding tussen maatschappelijke veranderingen en sociaal werk. Met aan de ene kant een meer responsief perspectief, waarin het vooral gaat om het verzachten van leed, het werken aan herstel op het niveau van het individuen en gezinnen, en aan de andere kant een offensievere opvatting, waarin sociaal werkers inzetten op structurele veranderingen in de samenleving.
Vormt u zich vooral zelf ideeën over deze onderwerpen. Eén ding is in elk geval zeker: de maatschappelijke urgentie van de klimaatcrisis zal de komende jaren alleen maar toenemen.
Marc Hoijtink
HOOFDREDACTEUR
