Het boek bestaat uit drie delen, waarbij het eerste, theoretische deel ingaat op de discussie over beroep versus professie, over collectieve aspecten van het sociaal werk en over discretionaire ruimte.

Deel twee bevat een model om zorgvuldig handelen in de discretionaire ruimte vorm te geven. Het is een handelingsmodel dat bestaat uit een professionele en institutionele lijn. Op die lijnen zijn dimensies te vinden waaronder een technisch-instrumentele, een relationele en een ethisch-normatieve dimensie. Zorgvuldig handelen betekent je verhouden tot aspecten op alle lijnen en dimensies. Met dit handelingsmodel kan de professional een situatie beoordelen, een besluit nemen hoe te handelen en dit handelen onderbouwen.

Deel drie van het boek gaat over het gebruik van het handelingsmodel in de praktijk. Een stappenplan maakt het gebruik van het model concreet en er is een aparte paragraaf over argumenteren, beredeneren en onderbouwen.

De auteurs maken onderscheid tussen voortschrijdende transformaties en actuele maatschappelijke vraagstukken. Een paar onderwerpen die de revue passeren: individualisering, sociaal-culturele segregatie, de veranderende vorm en betekenis van werk en de ontwikkeling van de verzorgingsstaat. Maar ook digitalisering, uitdagingen op het gebied van migratie, klimaat en duurzaamheid en onderwijsongelijkheid komen voorbij. Alleen al vanwege deze relevante maatschappelijke thema’s is het boek een aanrader voor iedereen die individuele en groepservaringen beter wil begrijpen tegen de achtergrond van historische ontwikkelingen. De auteurs staan daarnaast in een aantal mooie intermezzo’s nadrukkelijk stil bij sociologie als wetenschap en beroep. Er is zelfs een kleine galerij met sociologische publieksboeken. Erg interessant zijn ook de dialogen waarin bekende sociologen met elkaar in gesprek gaan over de onderwerpen identiteit, stad & land en de rol van sociologie. Mark van Ostaijen bekritiseert bijvoorbeeld de veronachtzaming van de publieke rol door sociologen. Het gevolg daarvan is onder meer dat zij ook niet snel uitgenodigd worden om aan te schuiven bij belangrijke organen of op plekken waar de publieke meningsvorming plaats vindt, zoals we bij de coronapandemie zagen. Het boek eindigt met een epiloog waarin de Rotterdamse socioloog Godfried Engbersen een pleidooi houdt om de sociologische stem sterker te laten doorklinken in beleid en samenleving.

In de vorige eeuw werd burgerschapsvorming gezien vanuit het gezichtspunt van sociaal burgerschap. Vanaf het jaar 2000 heeft er een verschuiving plaatsgevonden naar cultureel burgerschap, waarbij de nadruk meer ligt op zingeving en identiteit. Er zijn twee tegenstrijdige visies op cultureel burgerschap: een cultuurnationalistische visie, gericht op assimilatie in de dominante cultuur, en een cultuurpluriformistische visie, gericht op inclusie en meerstemmigheid. In zijn proefschrift onderzoekt Sharog Heshmat Manesh aan de hand van drie casestudies hoe cultureel ondernemende professionals culturele burgerschapsvorming van onderaf ondersteunen. Deze ‘CO-professionals’ moeten hierbij vaak laveren tussen de politieke eisen van subisidieverstrekkers, de behoeften van hun publiek en hun eigen overtuigingen. De CO-professionals zijn vaak gedreven en werken enigszins activistisch vanuit een cultuurpluriforme visie, waarin zowel het exclusief nastreven van de traditionele cultuur van herkomst als het totaal opgaan in een Nederlandse monocultuur wordt overstegen.

Heshmat Manesh benoemt de eigenschap ‘getuige zijn’ als een belangrijke competentie, die vaak over het hoofd wordt gezien. Een getuige is iemand die de (politieke) actualiteit waarneemt en hiervan getuigenis aflegt. Een sociale professional die deze rol aanneemt handelt niet vanuit distantie, maar neemt de persoonlijke ervaring mee en durft positie in te nemen bij ethische en maatschappelijke kwesties. Door de toenemende dominantie van het cultuurnationalistische vertoog komen burgerschapsrechten onder druk te staan, aldus de auteur. Het is van belang dat agogische opleidingen dit gevaar onderkennen en ruim baan bieden aan het versterken van competenties van CO-professionals die actief bijdragen aan inclusieve en pluriforme cultuur-ontwikkeling. Het proefschrift is een interessante en waardevolle bijdrage aan het denken over burgerschapsvorming. Hopelijk vallen Maneshes aanbevelingen in vruchtbare aarde.

De problematiek waar het bij samenwerking om gaat, wordt in het eerste deel helder beschreven. Samenwerken leidt er inderdaad toe dat je kinderen het gevoel kunt geven dat volwassenen een veilige kring om hen heen vormen. Bij de aanpak van thuiszitters is ‘buiten de lijntjes te kleuren’ en altijd beginnen met luisteren naar kinderen en jongeren, een goede aanbeveling.

Het tweede deel noemt de voor professionals belangrijkste aandachtpunten: heb respect voor de bijzondere band tussen ouders en hun kind, win het vertrouwen van ouders en kinderen, handel open en transparant en versterk de regie die ouders en hun kind horen te hebben.

In het derde deel komen alle relevante partijen aan bod. Bestuurders, samenwerkingspartners en passend onderwijs moeten voldoende zicht hebben op elkaars doelen en verantwoordelijkheden. Een gedeelde visie is een voorwaarde. Samen met ouders moeten professionals ernaar streven dat steeds meer jeugdigen formeel onderwijs krijgen, met ondersteuning van zorg. Samenwerking tussen kinderopvang, basisonderwijs en jeugdhulp biedt kinderen een speel(leer-)omgeving waarin zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Professionals horen te weten hoe in hun gemeente de basisfuncties zijn georganiseerd, welke specialistische hulp beschikbaar is en hoe de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp vorm kan krijgen. Ook een goede relatie met de huisarts een voorwaarde, en een goede toegankelijkheid van de jgz bekend binnen scholen.

De auteurs doen nog enkele andere aanbevelingen: er mag meer aandacht zijn voor relevante wetgeving en professionals zouden meer over de eigen grenzen van hun werkveld heen mogen heen kijken.