De dag na de verkiezingen, donderdag 23 november, waren het niet de verkiezingsuitslagen zelf die mijn verbijstering wekten - die deden immers niet meer dan het nieuwe politieke landschap bevestigen - maar eerder de reacties die ik om mij heen waarnam. Die maken dat ik me tot op vandaag afvraag of mijn vakgenoten de afgelopen jaren soms in een naïeve bubbel hebben geleefd.
Een collega barstte in huilen uit om het feit dat de PVV van Geert Wilders de grootste geworden was en verontschuldigde zich bijna. ‘Ik vind het zo erg voor jou en je omgeving dat dit gebeurt, ik schaam me diep. Velen zoals ik zijn te naïef geweest de afgelopen jaren.’ Mijn reactie hierop was ambivalent. Aan de ene kant zag ik met trots hoe een mens emotioneel verbonden kan zijn met een ander mens, wat mij betreft een kenmerk van de ideale sociaal werker. Aan de andere kant voelde ik teleurstelling, omdat mijn vakgenoot − een sociaal weker pur sang – niet leek te hebben doorgehad hoe zwaar mensen zoals ik het ook al vóór de verkiezingsuitslagen hebben gehad door jarenlange identiteitspolitiek.
In mijn poging om te begrijpen waarom zo’n groot deel van de kiezers op de PVV heeft gestemd, stel ik me onder meer de vraag wat de rol van de signalerende sociaal werker is geweest. Studies van onder meer het SCP en de Rijksoverheid verbinden het stemgedrag van PVV-stemmers aan motieven als onzekerheid, armoede en onbehagen, die volle aandacht verdienen in onze inspanningen voor sociale rechtvaardigheid, gelijkheid, solidariteit en mensenrechten. Dat wringt voor mij. Hebben wij als sociaal werkers genoeg aandacht gehad voor de mensen die hun stem aan de PVV hebben gegeven?
Zo’n reflectie pleit voor meer sociologische verbeeldingskracht in de dagelijkse praktijk van de signalerende sociaal werker. Het verbeelden stelt ons in staat om persoonlijke problemen te depersonaliseren en te koppelen aan sociale feiten in een bredere maatschappelijke context. Laten we eerlijk zijn: de verrechtsing en verharding van onze samenleving zijn fenomenen waar we eerder en actiever op hadden moeten reageren.
De verkiezingsuitslag benadrukt de rol van sociaal werk als aanjager van sociaal reformisme – het streven de maatschappij door systematische ingrepen te wijzigen en te hervormen – naar een samenleving waarin mensen ook echt sámen kunnen leven. Ik pleit niet voor het omverwerpen van de huidige maatschappelijke orde, maar voor meer invloed van sociaal werkers op de publieke en politieke agenda. Invloed die recht doet aan mensen die onbehagen en onzekerheid ervaren, in de hoop hen te kunnen motiveren voor een politiek klimaat gericht op verbinding in plaats van op verdeeldheid.
Redouan el Khayari is redacteur van Vakblad Sociaal Werk.
