Wat doet de overheid allemaal om eenzaamheid te bestrijden? We nemen een duik in een landelijk actieprogramma, gesubsidieerde onderzoeksprojecten en de jaarlijkse Week tegen eenzaamheid. Met onder andere de nadruk op bewustwording, meer maatschappelijk initiatief en een grotere rol voor gemeenten.
In een themanummer over eenzaamheid en sociaal isolement is het nuttig om aandacht te besteden aan Eén tegen Eenzaamheid 2022-2025, het actieprogramma van VWS. We kijken naar de vijf onderzoeksprojecten vanuit de Nationale Wetenschapsagenda en de jaarlijkse Week tegen Eenzaamheid.
Het VWS Actieprogramma Eén tegen eenzaamheid 2022-2025
Met dit programma wil de overheid eenzaamheid in Nederland verminderen, zodat meer mensen meedoen in de samenleving en zij het gevoel hebben dat zij ertoe doen. Het programma is in de vorige kabinetsperiode gestart. Het richtte zich aanvankelijk op ouderen, maar sinds de lancering van de vervolgaanpak in 2022 gaat het om mensen van alle leeftijden. Bovendien is de aandacht voor eenzaamheid verbreed en ligt de focus meer op wat mensen zelf kunnen doen tegen eenzaamheid. Het kabinet investeert tot 2025 jaarlijks 10 miljoen euro boven op de middelen die structureel voor het programma Eén tegen Eenzaamheid beschikbaar zijn. Het programma heeft drie actielijnen.
Alle gemeenten moeten straks een aanpak tegen eenzaamheid hebben
1. Meer bewustwording in de samenleving over eenzaamheid
In dit kader komt er een publiekscampagne, die samen met ervaringsdeskundigen ontwikkeld wordt en gericht is zowel op omstanders als mensen met gevoelens van eenzaamheid. Het doel van de campagne is bereiken dat mensen een stap zetten: om zichzelf of een ander te helpen. Om meer praktische kennis te vergaren en onderzoek te doen naar het taboe op eenzaamheid zal de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) hier met ‘het thematisch onderzoeksprogramma eenzaamheid’ meer inzicht in geven. Ten slotte past de jaarlijkse Week tegen Eenzaamheid in de eerste week van oktober in deze actielijn.
2. Meer maatschappelijk initiatief tegen eenzaamheid
Om meer maatschappelijk initiatief tegen eenzaamheid te bevorderen, wordt de in september 2022 gestichte Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid verder op de kaart gezet. Deze coalitie bestaat opgeteld uit 169 organisaties, bedrijven en instellingen met een landelijk bereik. Ook maakt het actieprogramma er werk van dat elke sector – van cultuur tot sport, van de bouw tot de horeca – aan de slag gaat met eenzaamheid. Om de verschillende maatschappelijke initiatieven te versterken zal het ZonMw-programma Versterking aanpak eenzaamheid tot eind 2024 worden voortgezet. Verschillende pilots moeten meer verbinding op gang brengen tussen landelijk en lokaal initiatief.
3. In alle gemeenten een lokale aanpak tegen eenzaamheid
De beleidsmakers hebben vijf pijlers voor een actieve lokale aanpak van eenzaamheid geformuleerd: focus op politiek-bestuurlijk draagvlak in gemeenten; het belang van een sterk netwerk waar bedrijfsleven en lokale ondernemers bij worden betrokken; mensen met gevoelens van eenzaamheid en hun omgeving bij de lokale aanpak betrekken; werken aan een duurzame aanpak en monitoring en evaluatie.
Algemene bewustwording
Op de site van de Rijksoverheid worden burgers aangemoedigd om ook zelf in hun eigen omgeving in actie te komen. ‘U kunt veel doen om eenzaamheid aan te pakken. Eventueel met hulp van familieleden, vrienden of buren.’ Voor wie zich zelf eenzaam voelt, noemt de site als mogelijkheden:
-
Maak een lijstje van oude contacten die verwaterd zijn. Misschien kunt u iemand bellen of mailen.
-
Durf hulp te vragen. Mensen doen vaak graag iets voor een ander.
-
In veel gemeenten zijn er activiteiten voor mensen die eenzaam zijn. Op Eenzaam.nl vindt u een overzicht van activiteiten.
-
Heeft u een gesprek met uw huisarts, een wijkverpleegkundige of iemand van de gemeente? Vertel hier dan over uw eenzaamheid en durf om hulp te vragen.
-
Ga vrijwilligerswerk doen. Bijvoorbeeld in een buurthuis, sportclub, bewonersvereniging, kerk of de school van uw kinderen. Vrijwilligersactiviteiten zijn niet alleen goed voor anderen, maar ook voor uzelf.
Onderzoeksprojecten Nationale Wetenschapsagenda (NWA)
Er is nog weinig bekend over hoe vormen van eenzaamheid bij verschillende groepen in de samenleving beleefd worden, wat oorzaken daarvan zijn en wat effectieve aanpakken tegen eenzaamheid zijn. Daarnaast blijft de doorvertaling van de beschikbare kennis naar praktijk, de deskundigheidsbevordering van professionals en vrijwilligers en beleidsontwikkeling op het terrein van eenzaamheid achter. Het programma NWA Eenzaamheid wil hierin verandering brengen. Eind december 2023 zijn de volgende vijf projecten gehonoreerd:
-
Eenzaamheid onder ouderen met een niet-Europese herkomst. In dit project wordt baanbrekend onderzoek gedaan naar het taboe rondom eenzaamheid onder deze migrantenouderen en de diversiteit in vormen en oorzaken van hun eenzaamheid.
-
Mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb) ervaren meer eenzaamheid dan mensen zonder lvb. In het COLLELO-project werken onderzoekers uit de sociale en geesteswetenschappen samen met mensen met lvb en hun (in)formele netwerken aan een (online) lerende gemeenschap die de eenzaamheid van mensen met lvb wil begrijpen en verminderen.
-
Eenzaamheid onder leerlingen met speciale behoeften is vaak een onzichtbaar probleem. Met de ontwikkeling van een smart monitoringsysteem kunnen scholen eenzaamheid in realtime meten. Samen met de doelgroepen worden tools voor scholen ontwikkeld om kansengelijkheid te versterken, eenzaamheid te verminderen en ‘sense of belonging ’te bevorderen.
-
De rol van eenzaamheid in het leven van mantelzorgers en de vraag hoe ervaren eenzaamheid verminderd kan worden, staan centraal in dit project. Samen met verschillende type mantelzorgers (jongeren, ouders en partners) worden interventies ontwikkeld op basis van theoretische- en praktische kennis.
-
In het vijfde project gaat het om eenzaamheid onder jongvolwassenen. Er wordt onderzocht hoe technologiegebruik gevoelens van eenzaamheid, cognitieve/emotionele reacties en neurologische effecten beïnvloedt.
Week tegen Eenzaamheid van 26 september tot 3 oktober
Ook in 2024 organiseert het ministerie van VWS de Week tegen Eenzaamheid. Op de site van Eén tegen Eenzaamheid zijn mooie activiteiten te zien die in 2023 zijn georganiseerd en ook dit jaar worden voortgezet. In het voorjaar van 2024 komen de materialen voor de Week tegen Eenzaamheid 2024 beschikbaar.
Een handvat voor professionals
Om houvast te krijgen bij het maken en organiseren van een lokale aanpak eenzaamheid in beleid kun je gebruik maken van de door Movisie ontwikkelde Routekaart Eenzaamheid van inwoners voorkomen en verminderen. In deze routekaart doorloop je verschillende stappen (oftewel routes) om de lokale aanpak eenzaamheid te organiseren en manieren om eenzaamheid te verminderen.
Lennie Haarsma is jurist en maatschappelijk werker en zit in de redactie van Vakblad Sociaal Werk.
Bronnen
-
https://www.eentegeneenzaamheid.nl/ (geeft een mooi overzicht van de activiteiten die in 2023 zijn georganiseerd)
-
VWS-actieprogramma Een tegen eenzaamheid 2022-2025
