Zoals in heel Nederland groeit de komende decennia ook in Tilburg het aantal 65-plussers in rap tempo, het percentage 75+’ers piekt zelfs nog meer. Dit noemen we ‘dubbele vergrijzing’. Bevolkingsprognoses geven aan dat in de periode 2017 – 2040 het aantal ouderen tussen 65 en 74 jaar met een kwart toeneemt. Het aantal 75-plussers stijgt in die periode met ruim 85%, van 14.500 naar 27.000. Sjef van der Klein: ‘Het overheidsbeleid is dat ouderen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Wij willen dat zij dit zo lang mogelijk gezond en gelukkig kunnen doen. Je gunt mensen dat ze in hun eigen omgeving een fijn en kwalitatief goed leven hebben. Dat ze een netwerk hebben en de dagen op een prettige manier kunnen doorbrengen.’ Vandaar dat in de gemeente Tilburg in 2020 het programma Gezond en Gelukkig Oud (GGoud) is gestart, waarvan Sjef projectleider is. Dit naast zijn functie als opbouwwerker in de wijk Noordhoek, waar relatief veel ouderen wonen.

Welzijn

Wat hebben mensen nodig om gezond oud te worden in hun eigen wijk? Allereerst kun je niet spreken van dé oudere, zegt hij. ‘Bij ouderen zijn we al snel geneigd te denken aan kwetsbaar en hulpbehoevend, maar een groot deel van hen is juist nog heel actief. Zij doen vrijwilligerswerk, verrichten mantelzorg of passen op de kleinkinderen. Mensen willen ook op latere leeftijd blijven meedoen. Waarden als zingeving, zich gehoord en gezien voelen, spelen daarbij een rol. Als daaraan is voldaan, voelen ze zich gelukkiger. En dat draagt op een positieve manier bij aan hun gezondheid. Die wordt immers niet alleen bepaald door het fysieke aspect, maar ook door welbevinden’, aldus de sociaal werker.

Dit betekent dat er in een wijk naast goede zorg ook warme plekken voor ontmoeting moeten zijn. Om die sterke basis te bieden en ouderen en organisaties in een wijk te verbinden, heeft de gemeente Tilburg het sociaal werk in positie gebracht. Sjef: ‘Zo ben ik het aanspreekpunt in de wijk Noordhoek. Kennen en gekend worden, daar draait het in feite om in mijn functie. Ik sta met veel bewoners en organisaties in contact en werk samen met partners vanuit zorg, welzijn en wonen. Samen leggen we lijntjes met sport en bewegen, inrichting openbare ruimte, woningcorporaties enzovoort. We kijken dus integraal en wijkgericht.

Community building

Als vast gezicht in de wijk besteedt Sjef een groot deel van zijn tijd aan ‘vooral héél zichtbaar zijn in buurten’, netwerken en het ‘samengevoel’ stimuleren. ‘Ik grijp alles aan om in contact te komen met mensen: bijeenkomsten in sportaccommodaties, ontmoetingskamers, met een koffiekar de wijk in, noem maar op. Denk aan het opbouwwerk van weleer. Ik wil het niet de heilige graal noemen, maar daar gaan we gelukkig wel naar terug.’ Sjef, sociaal werker van het jaar 2018, heeft ‘veel’ met community building, en dan met name de Asset Based Community Development (ABCD)-benadering, zegt hij. ‘In tegenstelling tot traditionele aanpakken, richt deze methode zich niet op tekortkomingen en gebreken van een wijk of buurt, maar juist op de aanwezige kwaliteiten en capaciteiten. Focus on what’s strong, not what’s wrong.’

Friet bakken

Het is verrassend hoeveel sociale verbanden vaak al in wijken bestaan, weet de Tilburgse sociaal werker, bijvoorbeeld uit een onderzoek in de wijk Reeshof Dalem. ‘Dat kan gaan om buurtapps, buurtpreventie, maar bijvoorbeeld ook om een bewoner die wekelijks friet bakt en mensen uitnodigt, onderlinge kaartgroepjes, ontmoetingsactiviteiten georganiseerd door huurders van ouderencomplexen, enzovoort. Het is de kunst al die activiteiten in beeld te hebben. En daarnaast aan te sluiten bij ideeën die er zijn, maar nog net dat zet-je nodig hebben.’

Belangrijk is dat maatschappelijke organisaties vooral dienstbaar zijn aan die beweging ‘van verder bouwen op wat er al is’, aldus Sjef. ‘Dat vraagt van ons als professionals steeds de behoeften van de buurtbewoners voorop te stellen. En van binnen naar buiten te werken. Hoe speel ik in op wat leeft bij bewoners? Hoe help ik hen verder?’

Op die manier kan community building bijdragen aan meer cohesie in de wijken, meent hij, ook met het oog op het afnemende aantal mantelzorgers en de tekorten. ‘Je kunt het ook niet allemaal bij sociaal werk neerleggen. Dan creëer je verwachtingen bij bewoners die niet waar te maken zijn.’

De truc

De kracht van sociaal werkers is dat ze voorbij grenzen kunnen kijken. Samenwerken is daarbij belangrijk. Daar is nog winst te behalen tussen de verschillende domeinen en partijen, merkt hij. ‘Het is zaak met elkaar een gemeenschappelijke taal te vinden en een gemeenschappelijke doelstelling. Zodat alle neuzen dezelfde kant opstaan. Alle verschillende financieringsstromen vanuit de overheid helpen daar jammer genoeg niet bij.’ De truc is om klein te beginnen met het opbouwwerk. ‘Dat is veelal op schaal van een buurtje, een woonblok of galerijflat. Het is work in progress; steeds inspelen op wat zich voordoet. En het vraagt ook om buiten de lijntjes kleuren. Een conceptuele benadering werkt niet. Voor sommige professionals is dat wellicht wennen. Maar voor een vraagstuk als dit, dat in elke wijk anders is, kun je géén kant-en-klaar plan uitrollen. Dan loop je al snel achter de feiten aan.’ •